Dziewięcierz z kamienia i glinyDzięki Lwowskiemu Dziennikowi Wojewódzkiemu z 1934, nr 19 (17 września) dowiemy się z rozporządzenia Wojewody Lwowskiego z 10 września 1934 roku o podziale gmin wiejskich na ternie powiatu rawskiego na gromady. Dziewięcierz wszedł wtedy w skład gminy Potylicz.
W zbiorach Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej znajduje się Mapa Taktyczna Polski 1:100 000 /1924 – 1939/. Na arkuszu z Rawą Ruską znajdziemy między innymi Dziewięcierz. Jest to mapa wojskowa, którą wydał Wojskowy Instytut Geograficzny. Zaznaczone na niej jest nie tylko dość dokładne ukształtowanie terenu, ale też elementy charakterystyczne i orientacyjne w terenie, jak świątynie, kapliczki i krzyże przydrożne. Dzięki niej wiemy ile w każdym przysiółku było domów. Pod każdym przysiółkiem jest liczba, która o tym mówi, na przykład na Moczarach było 34 numery, Słotwinie 20, na Łuchu 75 itd.
Cała mapa znajduje się TUTAJ
Dzięki publikacji „Zbiór Rozporządzeń Starostwa i Wydziału Rady Powiatowej w Żółkwi R. 3, nr 4 (15 marca 1931)” dowiemy się, że panowała wtedy w rejonie Dziewięcierza zaraza pryszczycy. Zakazane było wtedy przeprowadzanie zwierząt racicowych na targi, czy do innych miejsc, by zaraza się nie rozprzestrzeniała
źródło: polona.pl – domena publiczna
Obecnie jednym z najlepszych opracowań związanych z kolonizacją józefińską na terenie powiatu lubaczowskiego jest artykuł Damiana Nowaka, który można znaleźć na stronie: https://mojagalicja.wordpress.com
Autor opisał tam okoliczności tej kolonizacji skupiając się na terenie powiatu lubaczowskiego. Tutaj w Dziewięcierzu powstała kolonia Einsingen.
W „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II znajdziemy opis Dziewięcierza wsi i strumyka o tej samej nazwie:
źródło: TUTAJ
W publikacji „Rozprawy C. K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. T.4 (1848)” znajdziemy też mapę z geometrycznym planem dóbr Potylicza z przyległościami wykonaną w 1847 roku. Owymi przyległościami były miedzy innymi Dziewięcierz i Prusie. Na terenie Dziewięcierza, nieopodal Einsingen znajdywała się kopalnia gliny tyglowej. Zaznaczona jest ona dokładnie na mapie, dzięki czemu wiemy skąd była wydobywana cenna glina, która była szczególnie potrzebna do tygli dla hut i o tym, że w Dziewięcierzu jest wszędzie gliny i kamienia pod dostatkiem.
Mapa i tekst (strony 50, 51 i 52) pochodzi ze strony polona.pl i dostępna jest w domenie publicznej. Dostęp 04.10.2024 rok.
Na mapie statystycznej Galicji i Bukowiny z 1878 roku znajdziemy przyporządkowane miejscowościom rzemiosła i przemysły z których słynęły. W przypadku Dziewięcierza mamy oczywiście garncarstwo. Ciekawostką jest też to, że oprócz sąsiednich ośrodków garncarskich takich jak: Potylicz, Siedliska, Hrebenne, mamy też Radruż!
źródło mapy znajduje się TUTAJ
Mieszkańcy Dziewięcierza wraz z wolontariuszami, uczestniczącymi w projekcie „Dziewięcierz z kamienia i gliny”, realizowanym w ramach programu „Wspólnie dla dziedzictwa” Narodowego Instytutu Dziedzictwa, wybrali się do Medyni Głogowskiej – ośrodka garncarskiego pod Rzeszowem. Ich celem było poznanie historii tego miejsca oraz działań związanych z promocją i ochroną garncarstwa jako dziedzictwa niematerialnego.
Dziewięcierz, dawniej znany jako ośrodek garncarstwa i miejsce bogate w złoża gliny ceramicznej, ma szansę wykorzystać ten potencjał do promocji całego regionu. W przyszłości, podobnie jak to miało miejsce z drzeworytem płazowskim, możliwe będzie wpisanie działań związanych z garncarstwem do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Taki krok mógłby znacząco zwiększyć zainteresowanie Dziewięcierzem i gminą Horyniec-Zdrój jako miejscem o bogatej tradycji, gdzie garncarstwo jest jednym z kluczowych elementów kultury, czego dowodem jest sukces Medyni Głogowskiej.
Dodatkowo, działania te mogą ułatwić zdobywanie środków na inwestycje dla Dziewięcierza i gminy Horyniec-Zdrój. Lokalne inicjatywy i atrakcyjne elementy kultury sprawiają, że projekty zyskują na wartości i atrakcyjności.
Kolejnym krokiem będzie organizacja warsztatów garncarskich już w samym Dziewięcierzu. To ważna próba ożywienia tradycji garncarskiej w naszej okolicy. W realizacji tego przedsięwzięcia pomogą specjaliści z Medyni Głogowskiej, którzy mają doświadczenie w wpisywaniu garncarstwa na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Medynia jest dziś nie tylko znana na Podkarpaciu, ale i ogólnie w kraju. Taki sukces jest możliwy również w Dziewięcierzu, choć wymaga to długoterminowych działań.
Najważniejszymi składnikami potrzebnymi do sporządzenia polewy ceramicznej są tlenki metali. Zieloną polewę uzyskujemy dzięki tlenkowi miedzi, natomiast brązową lub żółtą – dzięki tlenkowi żelaza. Wiadomo, że w Prusiu działała hamernia miedzi, a zapewne także innych metali, gdzie przygotowywano materiał pochodzący z hut, kształtując go przy pomocy młotów. Na przedmieściach Potylicza znajduje się Huta Zielona, oddalona o kilka kilometrów od Prusia. Zapewne wytapiano tam szkło zielone, ale mając tego typu technologię, można było też zajmować się tam metalami. Informacje o hamerni miedzi pochodzą z „Rozprawy C. K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego” z 1848 roku – przetapiano tam starą miedź, a przy użyciu siły wody wykuwano przedmioty, takie jak szale do maszyn czy dachówki i inne.
Według relacji mieszkańców Dziewięcierza, również tam miała znajdować się huta, w której pracowano z metalami. Świadczy to o tym, że region ten był bardzo dobrze zorganizowany pod względem przemysłu związanego z garncarstwem.
źródło mapy: szukajwarchiwach.gov.pl, link TUTAJ
źródło mapy: maps.arcanum.com, link TUTAJ
W ramach projektu realizowanego przez Stowarzyszenie Przystanek Horyniec powstaje publikacja, która będzie zawierać historię Dziewięcierza oraz fotorelację z działań prowadzonych w ramach projektu. Prace nad publikacją powoli zbliżają się do końca. Obecnie kompletowany jest materiał wizualny, natomiast wszystkie teksty zostały już opracowane!